Een boomgaard is een stuk grond waar vruchten- of notenbomen op gekweekt worden. Boomgaarden komen van oudsher in Nederland veel voor tussen de grote rivieren in de Betuwe en in het Land van Maas en Waal. De Betuwe is zo geschikt voor de Fruitteelt door de goede combinatie van rivierklei en zandgrond. Ook hadden vele boerderijen in het verleden een eigen boomgaard voor het kweken van fruit zoals appels en peren. Andere aanduidingen voor een boomgaard zijn: bongerd en bommel.

Voor het bestuiven van boomgaarden worden vaak bijen gebruikt, die door imkers in bijenkasten bij de bestuiven percelen worden neergezet.

Voor de instandhouding van de kenmerken van de bomen worden veredelde variëteiten geënt op een onderstam. Op een stevige onderstam van een andere boom worden takjes van een perfecte appelboom gestekt. Op die manier weet je zeker dat je bomen krijgt met dezelfde goede eigenschappen als de moederboom waar de takjes vanaf zijn gehaald. Als je appelzaadjes zou planten moetje maar afwachten wat de precieze eigenschappen van de nieuwe boom zullen worden. Je weet immers nooit van welke boom de bij het stuifmeel heeft gehaald.
Tegenwoordig kweekt men fruit meestal op laagstammige boompjes omdat dit het plukken van de oogst vergemakkelijkt.

Sommige boomgaarden zijn omgeven door een hoge heg om een meer beschutte plek te creëren. Ouderwetse (hoogstammige) boomgaarden nabij boerderijen fungeren vaak tegelijkertijd als weide voor rundvee.
De hogere en oudere bomen zijn ook van grotere waarde voor de natuur. Bijvoorbeeld steenuilen hebben in moderne boomgaarden niets te zoeken. In oude, knoestige appelbomen des te meer.
Wanneer boomgaarden in bloei staan in het vroege voorjaar, biedt dit een bijzondere aanblik.

In 1953 waren er nog 33000 bedrijven met een boomgaard van minder dan een halve hectare. In 1983 was dat aantal gedaald (mede door de verstrekte rooipremies van de overheid) naar 1300. In 2005 waren hiervan nog maar 236 bedrijven over. In grote delen van Nederland is daardoor niet veel overgebleven van de oude Bongerds. Op enkele plekken zijn echter nog sporen terug te vinden van hoe het vroeger was.

Van de 8.500 hectare appelboomgaarden in Nederland (2012) is slechts 300 hectare biologisch. Op biologische appels mogen geen bestrijdingsmiddelen worden gebruikt. In het vochtige Nederland hebben appels gauw last van schimmels wat biologische teelt lastig maakt.

De 10 geboden voor een boomgaard met grote natuurwaarde.

1. Groot.
Er is een positieve relatie tussen het aantal wilde dier- en plantensoorten en de oppervlakte van de boomgaard. Vanaf 100 bomen tot 300 bomen en meer kan je het maximum aantal soorten verwachten.

2. Soortenrijk.
Waardevolle hoogstamboom gaarden bevatten meerdere fruitsoorten, met een overwicht van appelbomen en perenbomen (holtes, valfruit in de winter).

3. Ruim plantverband.
Zo kan plaatselijk de zon ook de bodem bereiken. Toch moet het aantal bomen per hectare minstens 20 zijn, omdat anders het karakter van een besloten landschap onvoldoende groot is en de schade aan de bomen door té intensieve betreding door vee voor beschutting en als schuurpaal te groot wordt.

4. Structuurrijk.
De ideale boomgaard bevat vele kleine landschapselementen zoals hagen, houtkanten, braamstruweel, ruige hoekjes en poelen. Een haag is interessant voor soorten als Geelgors, Zwartkop, Merel, Fazant, Tuinfluiter, Heggenmus, Winterkoning, Kneu, Ook het behoud van een wat ruige zoomvegetatie bevordert om tal van redenen sterk het belang van een hoogstamboomgaard voor dieren.

5. Rijk aan dood hout.
O.a. in de vorm van (snoei)houtstapels en houten (niet behandelde) weipalen; heel wat waardevolle plantjes, zwammen en klein dierenleven doen er hu

6. Biocidenvrij.
De boomgaard wordt niet met onkruidverdelgers en insecticiden behandeld of te zwaar bemest. Noodzakelijk om een rijke variatie aan planten en dieren in de boomgaard te herbergen.

7. Extensief beweid.
Beweide hoogstam boomgaarden zijn het waardevolst voor vogels omdat mest en vee voor veel insecten zorgen en omdat kort gras het foerageren op bodeminsecten en wormen sterk vergemakkelijkt. Paarden zouden negatiever zijn dan ander vee, omdat ze zich te onstuimig gedragen. Schapen zijn het best, omdat ze hetminst bodemverdichting veroorzaken.

8. Aanwezigheid van nestkasten.
Omdatgemiddeld slechts 1% van alle hoogstambomen een geschikte nestholte voor de Steenuil bevat, kunnen nestkasten het nestaanbod drastisch doen stijgen.

9. Inplanting.
In ruimer verband gelegen in een halfopen landschap met bos, hooiland of weiland.

10. Vrij om oud te worden.
Vanaf 30 – 40 jaar ontstaan pas holtes. Zo stijgt het aantal holtes vanaf een stamomtrek van 90 cm
erg snel. Geen enkele boomsoort geeft overigens zo snel geschikte holtes als hoogstamappel- en perenbomen. Ook voor insecten als oorwormen en Hoornaar en voor (vleer)muizen en zelfs de Steenmarter zijn holteserg waardevol
Bron: Brochure Hoogstamboomgarden van Nationale Boomgaardenstichting vzw